Chất xơ trong dinh dưỡng gia cầm từng bị xem là thành phần không mong muốn do khả năng làm giảm hiệu quả tiêu hóa. Tuy nhiên, với sự phát triển của khoa học dinh dưỡng hiện đại, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra chất xơ – đặc biệt là một số loại chất xơ không hòa tan – không chỉ giúp phát triển hệ tiêu hóa khỏe mạnh mà còn hỗ trợ hệ miễn dịch, tối ưu chi phí chăn nuôi và cải thiện hiệu suất tăng trưởng. Vậy chất xơ thật sự mang lại lợi ích gì, và đâu là rủi ro cần lưu ý khi sử dụng trong khẩu phần gia cầm?
Gia cầm khỏe mạnh với khẩu phần ăn được cân đối hợp lý (Ảnh minh họa)
Chất xơ và những lợi ích nổi bật đối với gia cầm
1. Phát triển hệ tiêu hóa và đường ruột
Chất xơ không hòa tan như vỏ yến mạch có tác dụng kích thích cơ học lên mề, cải thiện hoạt động nghiền thức ăn, thúc đẩy nhu động ruột và tăng cường hấp thu dưỡng chất. Bên cạnh đó, chất xơ giúp cải thiện cấu trúc niêm mạc ruột và hỗ trợ hệ vi sinh vật đường ruột phát triển cân bằng – yếu tố then chốt trong quá trình tiêu hóa của gia cầm.
2. Cải thiện miễn dịch tự nhiên
Một số loại chất xơ hòa tan giúp lên men trong ruột già, tạo ra axit béo chuỗi ngắn (SCFA) như butyrate, propionate và acetate – các hợp chất có vai trò điều hòa miễn dịch, chống viêm và bảo vệ thành ruột. Điều này đặc biệt có giá trị khi ngành chăn nuôi đang dần giảm phụ thuộc vào kháng sinh.
3. Hỗ trợ tăng trưởng khi bổ sung hợp lý
Nghiên cứu cho thấy, bổ sung 2–3% vỏ yến mạch trong khẩu phần gà thịt giúp cải thiện tốc độ tăng trưởng nhờ hệ tiêu hóa hoạt động hiệu quả hơn. Điều này phản ánh vai trò quan trọng của chất xơ trong việc nâng cao hiệu quả chuyển hóa thức ăn (FCR).
4. Giải pháp tiết kiệm chi phí chăn nuôi
Các nguyên liệu giàu chất xơ như cám gạo, bã đậu nành, bã mía... là phụ phẩm nông nghiệp giá rẻ, nhưng khi dùng đúng cách, không chỉ tiết kiệm chi phí mà còn góp phần cải thiện sức khỏe vật nuôi. Việc tận dụng các nguyên liệu này mang lại lợi ích kinh tế rõ rệt cho người chăn nuôi quy mô vừa và nhỏ.
Nguyên liệu thô cho ra cám gạo giàu xơ – giải pháp tiềm năng trong công thức thức ăn chăn nuôi (Ảnh minh họa)
Rủi ro tiềm ẩn khi sử dụng chất xơ không hợp lý
1. Giảm khả năng tiêu hóa và hấp thu
Khi bổ sung chất xơ vượt mức, đặc biệt là loại hòa tan như cellulose, độ nhớt của dịch tiêu hóa trong ruột tăng cao, gây cản trở men tiêu hóa tiếp cận thức ăn. Hệ quả là khả năng hấp thu dưỡng chất giảm, ảnh hưởng đến năng suất.
2. Ảnh hưởng đến tăng trưởng, đặc biệt ở gà con
Gia cầm non có hệ tiêu hóa chưa hoàn chỉnh, nếu khẩu phần chứa quá nhiều chất xơ dễ dẫn đến giảm trọng lượng cơ thể và hiệu quả tăng trưởng. Điều này cần được cân nhắc trong khẩu phần khởi đầu.
3. Không phải chất xơ nào cũng giống nhau
• Chất xơ không hòa tan như lignin, hemicellulose thường có lợi cho tiêu hóa.
• Trong khi đó, chất xơ hòa tan như beta-glucan, pectin có thể gây ra độ nhớt cao nếu sử dụng quá nhiều.
Do đó, lựa chọn đúng loại chất xơ là yếu tố quan trọng để đảm bảo hiệu quả.
4. Nguy cơ nhiễm nấm và độc tố
Một số nguồn chất xơ từ phụ phẩm nông nghiệp nếu bảo quản không tốt dễ nhiễm nấm mốc, vi khuẩn như Aspergillus spp. – nguyên nhân gây nhiễm độc aflatoxin ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và hiệu quả chăn nuôi.
Khuyến nghị sử dụng chất xơ hiệu quả trong khẩu phần gia cầm
Để phát huy tối đa lợi ích và hạn chế rủi ro, người chăn nuôi cần lưu ý:
• Chọn loại chất xơ phù hợp: Ưu tiên loại không hòa tan, ít gây độ nhớt, dễ tiêu hóa.
• Liều lượng vừa phải: Tùy theo độ tuổi và mục tiêu sản xuất, tỷ lệ chất xơ thường dao động 2–5% trong khẩu phần.
• Tăng cường kiểm soát chất lượng: Nguyên liệu thô phải sạch, khô ráo, không nấm mốc hoặc có mùi lạ.
• Kết hợp enzyme tiêu hóa: Đối với khẩu phần có chất xơ cao, bổ sung enzyme như xylanase, cellulase giúp cải thiện hiệu quả tiêu hóa.
Kết luận
Chất xơ không còn là “chất chống dinh dưỡng” như quan niệm trước đây, mà là thành phần quan trọng giúp cải thiện hệ tiêu hóa, tăng cường miễn dịch và tiết kiệm chi phí chăn nuôi nếu sử dụng đúng cách. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa các loại chất xơ, liều lượng bổ sung, và chất lượng nguyên liệu là yếu tố cần kiểm soát chặt chẽ để tránh những rủi ro không mong muốn.
Việc hiểu đúng – dùng đúng chất xơ trong dinh dưỡng gia cầm chính là chìa khóa để tối ưu hiệu suất chăn nuôi và hướng đến phát triển bền vững trong bối cảnh hạn chế kháng sinh hiện nay.
Nguồn: Chăn nuôi Việt Nam