Stress nhiệt – mối đe dọa ngày càng gia tăng trong chăn nuôi
Sự gia tăng nhiệt độ toàn cầu và các đợt nắng nóng kéo dài đã khiến stress nhiệt ở vật nuôi trở thành thách thức lớn trong ngành chăn nuôi hiện đại. Khi vật nuôi không thể thải nhiệt hiệu quả, cơ thể chúng sẽ rơi vào trạng thái mất cân bằng sinh lý, ảnh hưởng đến sức khỏe, năng suất và phúc lợi. Thiệt hại kinh tế từ tình trạng này là rất lớn: giảm tăng trưởng, giảm sản lượng, rối loạn sinh sản và tăng tỷ lệ tử vong.
Ảnh nguồn: Chăn nuôi Việt Nam
Stress nhiệt ảnh hưởng đến vật nuôi như thế nào?
1. Stress oxy hóa
Stress nhiệt kích thích sản sinh các gốc tự do (ROS) như superoxide, hydrogen peroxide... làm tổn thương màng tế bào, protein và DNA. Điều này làm suy yếu chức năng tế bào, gây viêm và phá vỡ hoạt động sống còn của các mô quan trọng.
2. Mất cân bằng điện giải và nước
Vật nuôi bị stress nhiệt tăng cường thở nhanh và tiết mồ hôi – làm mất nhiều điện giải như Na⁺, K⁺, Cl⁻. Hậu quả là mất cân bằng nội môi, rối loạn thần kinh cơ và thậm chí nhiễm kiềm hô hấp.
3. Thay đổi chuyển hóa
Nhiệt độ cao khiến vật nuôi giảm ăn để tránh sinh nhiệt, nhưng nhu cầu năng lượng lại tăng lên. Điều này dẫn đến mất cân bằng năng lượng, dị hóa protein cơ và rối loạn chuyển hóa mỡ, dễ gây gan nhiễm mỡ, đặc biệt ở bò sữa.
4. Tổn thương hệ tiêu hóa
Stress nhiệt làm giảm máu đến đường ruột, tổn thương hàng rào ruột, gây “rò rỉ ruột” – nội độc tố xâm nhập máu gây viêm hệ thống, ảnh hưởng miễn dịch và hấp thu dinh dưỡng.
Giải pháp dinh dưỡng giúp vật nuôi chống stress nhiệt
Trong điều kiện nhiệt độ cao, dinh dưỡng chống nóng cho vật nuôi trở thành công cụ hiệu quả, bền vững và dễ áp dụng để giảm tác động stress nhiệt.
1. Bổ sung chất chống oxy hóa
- Vitamin E và Selen: Bảo vệ màng tế bào, trung hòa ROS.
- Vitamin C: Chống oxy hóa mạnh, hỗ trợ tái tạo vitamin E.
- Khoáng vi lượng như Zn, Cu, Mn: Tham gia vào enzyme bảo vệ tế bào.
- Chất chống oxy hóa từ thực vật (polyphenol, carotenoid): Hiệu quả trong nhiều nghiên cứu thực địa.
2. Cân bằng điện giải và chất thẩm thấu
- Bổ sung Na⁺, K⁺, Cl⁻ qua thức ăn hoặc nước uống để duy trì cân bằng ion.
- Betaine: Giữ nước tế bào, cải thiện trao đổi chất và chức năng gan.
3. Tăng mật độ dinh dưỡng và tối ưu năng lượng
- Bổ sung chất béo dễ tiêu hóa để tăng năng lượng mà không làm tăng nhiệt sinh học.
- Tăng mật độ dinh dưỡng khẩu phần do lượng thức ăn thường giảm.
- Cân bằng axit amin, giảm protein thô để giảm nhiệt sản sinh trong tiêu hóa.
4. Phụ gia thức ăn hỗ trợ
- Probiotic, prebiotic: Bảo vệ hàng rào ruột, cải thiện hấp thu.
- Axit hữu cơ: Ổn định hệ vi sinh vật ruột, cải thiện tiêu hóa.
- Niacin (vitamin B3): Tăng lưu thông máu ngoại biên, hỗ trợ thải nhiệt.
- Men vi sinh (yeast culture): Tăng khả năng tiêu hóa, đặc biệt hữu ích với động vật nhai lại.
5. Cung cấp đầy đủ nước sạch, mát
Nước là yếu tố quan trọng nhất trong mùa nóng. Cần đảm bảo vật nuôi luôn được tiếp cận nguồn nước mát <25°C, sạch và không bị ô nhiễm. Nếu cần, có thể sử dụng hệ thống làm mát nước uống.
Kết luận
Kết hợp giải pháp dinh dưỡng và quản lý để vượt qua mùa nóng
Dinh dưỡng chống stress nhiệt ở vật nuôi là một chiến lược mang tính quyết định để duy trì hiệu suất chăn nuôi trong điều kiện biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, hiệu quả cao nhất chỉ đạt được khi kết hợp đồng bộ với các biện pháp quản lý chuồng trại như làm mát, thông gió, giảm mật độ nuôi.
Các giải pháp cần được thiết kế linh hoạt theo loài vật nuôi, giai đoạn sinh trưởng và điều kiện địa phương. Trong tương lai, áp dụng dinh dưỡng chính xác (precision nutrition) cùng công nghệ chẩn đoán sớm stress nhiệt sẽ mở ra hướng đi mới cho chăn nuôi bền vững.
Nguồn: Chăn nuôi Việt Nam